Wat is circulair bouwen?
Wat is circulair bouwen?
Wat is circulair bouwen?
Definitie
Circulair bouwen is bouwen volgens de principes van een circulaire economie. In een circulaire economie (lees meer over dit begrip bij waarom circulair bouwen) bestaat er geen afval. Producten en materialen blijven in gebruik en de natuur kan zichzelf herstellen. Circulair bouwen kan bijvoorbeeld betekenen dat een nieuw gebouw wordt ontworpen met hergebruikte materialen van een oud gebouw, of dat het zodanig wordt ontworpen dat het later eenvoudig gedemonteerd kan worden en de elementen waar het uit bestaat opnieuw gebruikt kunnen worden.
Aspecten van circulair bouwen
Circulair bouwen kan op veel manieren. Het wordt vaak samen genoemd met demontabel of losneembaar bouwen, modulair bouwen, biobased bouwen en nog meer. Hier beschrijven we een aantal van deze termen en hoe deze zich ten opzichte van elkaar verhouden.Demontabel/losneembaar
Demontabel of losneembaar bouwen is bouwen op een manier dat delen van een gebouw weer te demonteren zijn zonder ze te beschadigen. Hierbij worden losneembare verbindingen gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan het verschil tussen schroeven en lijmen. Als op deze manier wordt gebouwd kunnen aan het eind van de gebruiksperiode elementen uit een gebouw genomen worden om opnieuw in te zetten. Door losneembaarheid in het ontwerp mee te nemen kunnen bouwmaterialen gemakkelijker worden hergebruikt.
Aanpasbaar/flexibel
Aanpasbaar of flexibel bouwen is bouwen op een manier dat een gebouw voor meerdere functies kan worden gebruikt of aan het einde van de gebruiksduur gemakkelijk aan te passen is aan een andere functie. Het is niet mogelijk een gebouw neer te zetten dat voor alles te gebruiken is, maar er kan bij het ontwerp wel rekening worden gehouden met een bekend of waarschijnlijk volgend gebruik.
Modulair bouwen
Modulair bouwen is bouwen met modules die toegevoegd of uitgewisseld kunnen worden. Dit is bij uitstek geschikt wanneer er flexibiliteit nodig is in bijvoorbeeld volume of toepassing. Het is een manier om aanpasbaar te bouwen en het heeft ook een connectie met losneembaar bouwen. De modules moeten namelijk zonder schade uitgewisseld kunnen worden.
Bouwen met hernieuwbare / secundaire grondstoffen
Bij het bouwen kun je impact beperken door gebruik te maken van secundaire of hernieuwbare grondstoffen. Secundaire grondstoffen worden gewonnen uit eerder toegepaste grondstoffen (hergebruik). Hernieuwbare grondstoffen zijn natuurlijke grondstoffen waarvan de voorraad in korte periode kan worden hersteld. Hernieuwbare grondstoffen zoals hout of mycelium kunnen ook circuleren in een biologische kringloop waarbij de grondstoffen na gebruik afbreken en terugkeren naar de natuur.
Gezond bouwen
Gezondheid wordt op verschillende manieren meegenomen bij bouwen en is zeer relevant voor de zorg. De positieve leefomgeving waarin kleur en groen belangrijk zijn. De fysieke omgeving met aspecten zoals temperatuur en luchtkwaliteit. Ook de samenstelling van bouwmaterialen speelt hier een belangrijke rol. Vaak worden voor de gezondheid schadelijke materialen en hulpstoffen gebruikt in de productie van bouwmaterialen. Deze dampen vervolgens in het gebouw uit en hebben een schadelijk effect op het binnenklimaat. Bij circulair bouwen blijven de gebruikte grondstoffen keer op keer in gebruikt en is het van groot belang om voor de juiste grondstoffen te kiezen.
Circulaire verdienmodellen
In een circulaire economie zijn circulaire verdienmodellen belangrijk. Bij circulaire verdienmodellen gaat het er om dat bedrijven een verdienmodel hebben dat minder draait om het verkopen van zoveel mogelijk producten of materialen. Enkele voorbeelden hiervan staan hieronder beschreven:
Circulair ontwerp
Producten zijn modulair, demontabel, repareerbaar of gaan lang mee. Denk aan een fairphone die gemakkelijk te repareren is of door de tijd heen met modules te upgraden is. Denk bij een gebouw aan aanpasbaar en losneembaar bouwen.
Product als een service (PAAS)
Kringlopen kunnen beter worden gesloten als materialen in eigendom of beheer blijven van producenten en dienstverleners. Zij kunnen materialen het best opnieuw hoogwaardig inzetten. Gebruikers gaan dan een product leasen of een dienst afnemen en er vindt een verschuiving plaats van bezit naar gebruik. Er zijn al voorbeelden in de bouw van leaseconstructies met liften en gevels. Hierbij worden andere contractvormen gebruikt met de producent of een tussenpartij.
Diensten in een circulaire economie
De circulaire economie opent ook de deuren voor nieuwe diensten. Een voorbeeld hiervan is het oogstcontract dat in plaats van het sloopcontract wordt aangeboden. Bij een oogstcontract maak je afspreken over de terugname (het oogsten) van de bouwmaterialen op een bepaald moment en tegen bepaalde prijzen, zie ook het voorbeeld Erasmus MC.
Circulair verbouwen en het klimaat
Bouwen is gelinkt aan uitstoot van broeikasgassen. Bekend is dat het energiegebruik van het gebouw directe (verbranden van aardgas) en indirecte (inkoop van elektriciteit) emissies veroorzaakt. Daarnaast zijn er ook emissies die ontstaan tijdens de bouw; bij het produceren van de materialen en bij het verwerken van het bouwafval als het gebouw wordt ontmanteld. Dit zijn de materiaalgebonden emissies. Een groot deel van de emissies gerelateerd aan een gebouw zijn materiaalgebonden emissies. Een belangrijk aandeel daarvan komt van de materialen uit de constructie.
Er is op het moment veel aandacht voor de emissiereductie gerelateerd aan het energiegebruik van het gebouw; isoleren, efficiënter en gasvrij verwarmen, zelf energie opwekken. Bouwen volgens de principes van een circulaire economie kan bijdragen aan het reduceren van de materiaalgebonden emissies. Bijvoorbeeld door hergebruik van bestaande bouwelementen in een nieuw bouwwerk. Of door gebruik van materialen met een hoog percentage secundaire of hernieuwbare grondstoffen.
Bij de keuze tussen renovatie of vervangende nieuwbouw komt veel kijken. Het is belangrijk circulair materiaalgebruik mee te nemen in de overwegingen zodat er niet met een tunnelvisie wordt ontworpen. Emissies kunnen vergaand gereduceerd worden als onderdelen van het oude gebouw (zoals de constructie) hergebruikt worden.
Milieu- en energieprestatie gebouwen
Milieuprestatie gebouwen (MPG) en Nationale milieudatabase (NMD)
De MPG geeft aan wat de milieubelasting is van materialen die in een gebouw worden toegepast. Hoe lager de MPG, hoe kleiner de milieubelasting van het materiaalgebruik. De MPG is een hulpmiddel om in het ontwerpproces te sturen op duurzaam materiaalgebruik. De MPG kan worden berekend met instrumenten zoals GPR Gebouw.
Bij het berekenen van de MPG wordt gebruik gemaakt van milieuprofielen van producten en materialen. Deze milieuprofielen zijn opgesteld door producenten en gebaseerd op een levenscyclusanalyse (LCA); een optelsom van de milieubelasting gedurende de hele levensduur, vanaf de winning van grondstoffen tot de afvalverwerking. Het milieuprofiel bestaat uit diverse milieueffecten, zoals uitputting van grondstoffen, klimaatverandering, toxiciteit en verzuring.
De milieuprofielen van basismaterialen, producten en elementen worden verzameld in de Nationale Milieudatabase (NMD).
In het rekeninstrument worden de materialen van het gebouw en de bijbehorende hoeveelheden ingevoerd. De milieueffecten worden omgerekend naar een monetaire eenheid, waardoor ze bij elkaar kunnen worden opgeteld. De totale som wordt gedeeld door de levensduur en door het bruto vloeroppervlak van een gebouw. Het resultaat van de berekening is de milieuprestatie van een gebouw (MPG), uitgedrukt in € schaduwkosten per m2 BVO per jaar. Schaduwkosten is een indicator voor milieu-impact gebaseerd op hoeveel het zou kosten om de belasting ongedaan te maken
MPG en grenswaarden
Bij het aanvragen van een omgevingsvergunning kan een grenswaarde worden gesteld aan de MPG van een gebouw. Anno 2021 zijn er grenswaarden voor nieuwe gebouwen met als hoofdfunctie wonen en kantoor. Grenswaarden voor andere gebruiksfuncties dan nieuwbouw van woningen en kantoren en grenswaarden voor verbouw en transformatie zijn in ontwikkeling.
De grenswaarde wordt over de tijd heen aangescherpt. Vanaf 1 juli 2021 is de grenswaarde voor nieuwe woningen aangescherpt van 1,0 naar 0,8. Naar verwachting wordt de grenswaarde in 2030 0,5. OP het moment is de eis vrij laag. De meeste gebouwen voldoen eraan zonder dat daar specifiek ontwerpbeslissingen voor worden genomen. Instrumenten zoals GPR en BREEAM vragen net als subsidies al langere tijd aanzienlijk lagere MPG-scores. Het ambitieniveau hangt sterk samen met de functie en bouwwijze van een gebouw, laat je hierover adviseren door een erkend bedrijf.
De MPG is een goed startpunt om bijvoorbeeld materiaalkeuzes voor een gebouw te maken. Voor circulair bouwen is het echter niet voldoende alleen hierop te richten. MPG houdt bijvoorbeeld geen rekening met de losmaakbaarheid van onderdelen.
Bijna-energieneutrale gebouwen (BENG)
BENG gaat over de energieprestatie van gebouwen en kijkt naar drie onderdelen; hoe groot de totale energiebehoefte is, hoe groot het fossiel energiegebruik is en welk aandeel van de energiebehoefte duurzaam wordt opgewekt. In BENG worden geen eisen gesteld aan circulair bouwen. Het is wel belangrijk integraal naar de verschillende eisen en wensen te kijken. Het kan namelijk zo zijn dat een maatregel een positief effect heeft op BENG, maar een negatief effect op de MPG. Dit moet dan afgewogen worden.
Circulair bouwen
De portefeuilleroutekaart
De zorgbranches roepen intramurale zorginstellingen op om vóór 1 juli 2021 een CO2-routekaart op te stellen en in te leveren. In een portefeuilleroutekaart stippelt een zorginstelling het plan uit om de doelstellingen uit het klimaatakkoord te halen.
Voor het opstellen van een portefeuilleroutekaart zijn op deze website tools, invulformats en handleidingen te vinden. Ook zijn er voorbeelden ter informatie en inspiratie.
